ارزیابی مدل RUSLE همراه شده با سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در عرصه‌های زه‌کش کوچک در منطقه نیمه‌خشک، شمال-غربی ایران

برآورد هدررفت خاک موضوعی مهم در مدیریت آب و زمین می­باشد. اغلب اطلاعات هدر­رفت خاک برای مهار فرسایش خاک بر مبنای بکارگیری معادله جهانی هدررفت خاک اصلاح شده (RUSLE) می­باشد. در این پژوهش مدل RUSLE به عنوان تخمین­گر هدر­رفت خاک در عرصه­های زه‌کش کوچک با استفاده از داده­های رسوب مورد ارزیابی قرار گرفت. در این راستا 20 عرصه زه‌کش دارای آبراهه درجه اول در حوزه آبخیز نیمه­خشک تهم­چای در شمال­غرب زنجان انتخاب شد. عملکرد رسوب عرصه­ها بر اساس حجم رسوب جاگذاری شده پشت بندها در خروجی عرصه­های زه‌کش برای دوره آماری 16 سال (1374 تا 1390) اندازه­گیری شد. عوامل فرسایندگی باران، فرسایش­پذیری خاک، شیب، پوشش گیاهی و عملیات حفاظتی برای هر یک از عرصه­های زه‌کش تعیین شد. هدررفت خاک با استفاده از مدل RUSLE و تلفیق فن سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی بر مبنای نقشه­های فرسایندگی باران، فرسایش­پذیری خاک، شیب، پوشش گیاهی و عملیات حفاظتی برآورد شد. بر اساس نتایج، میانگین هدررفت خاک براوردی (68/43 تن در هکتار در سال)، 58/6 برابر بزرگتر از میانگین سالانه رسوب (67/8 تن در هکتار در سال) در عرصه­های زه‌کش بود. کارایی مدل برابر 83/6- بود که نشان دهنده عدم توانایی مدل در برآورد صحیح هدررفت خاک در عرصه­های زه‌کش بود. این خطای برآورد مستقیماً به دلیل بیش­برآورد عامل­های فرسایش خاک در منطقه بود. به نظر می­رسد از یک سو عامل­های فرسایش­پذیری خاک، شیب و عملیات حفاظت خاک نقش مؤثری در بیش برآورد مدل دارند و از سوی دیگر متغیر­های دیگری از قبیل شکل شیب و خصوصیات آبراهه در عرصه­ها وجود داشته باشند که در تعیین هدررفت خاک در منطقه مؤثر می­باشند. این مطالعه گام مهمی در توجه بیش‌تر به ارزیابی هدررفت خاک در عرصه­های زه‌کش با مدل RUSLE می­باشد.